Quyển sách này là một cuốn cẩm nang bắt đầu cho những ai chuẩn bị trên con đường làm việc độc lập hay còn gọi là những chuyên gia “tự thân” – solo expert, tuy nhiên so với mình thì là một người đã và đang theo đuổi con đường này một thời gian, mình sẽ gật gù với những trải nghiệm đau thương mà tác giả đã viết, và kiểu ước gì mình đã biết sớm hơn. Có lẽ nếu không có những bài học thấm thía như vậy mình cũng sẽ không ngấu nghiến đọc hết quyển sách, cũng như trước đó học bất cứ cái gì có thể học để hoàn thiện bộ kỹ năng trở thành chuyên gia của mình. Những ngày cuối năm, mình chọn cho mình một chỗ yên tĩnh đọc hết và muốn lưu lại cuốn sách này.
Đây là một cuốn sách đáng để đọc và mình nghĩ, nếu bạn muốn bắt đầu con đường solo expert, hoặc vẫn đang loay hoay chưa biết mình đang làm sai từ đâu mà chưa thấy kết quả. Cuốn sách có 3 chương, đi từ việc thiết kế một ngày làm việc của bạn để bạn có thể sống khoẻ mạnh, đi đường dài đến chương 2 là trang bị những kỹ năng – vũ khí sống còn của một solo expert và cuối cùng là tài chính. Đừng bỏ qua bất cứ chương nào vì bạn sẽ ồ hoặc à, hoặc gật gù và hãy gạch lại những gì bạn thích. Còn đây là những dòng note của mình, nếu bạn chưa có sách cũng có thể tham khảo trước khi chọn mua nhé.
Chương 1: Tối ưu hiệu suất và thiết kế ngày làm việc lý tưởng
Hiệu suất độc hại, các solo expert luôn cảm thấy ngập trong công việc, ngủ ít, làm việc nhiều, hy sinh mọi sở thích cá nhân để làm việc nhưng vẫn không cảm thấy mình đạt được kết quả đáng kể. Thực tế là không cần phải làm nhiều việc mà phải làm đúng việc, làm việc một cách thông minh, chọn việc làm và đầu tư thời gian vào một kỹ năng cốt lõi và không ngừng phát triển
Nên hãy lưu ý là chạy theo tốc độ không phải là giải pháp, càng cố gắng làm nhiều việc không phải là giải pháp.
Thử phương pháp đo lường hiệu suất thực tế của bạn trên ba trục chính sau đây:
- Trục sức khoẻ: ngủ 7-8 tiếng/ngày, không thức đêm, duy trì ít nhất một khoảng thời gian tập trung liên tục từ 60 – 90 phút/ngày và không có cà phê.
- Trục hiệu quả: xác định mục tiêu quan trọng nhất mỗi tuần và phải hoàn thành nó, theo dõi theo 2 chỉ tiêu: tỷ lệ chuyển đổi, số phiên làm việc chuyên sâu/tỷ lệ tương tác, nhận biết tin hiệu nguy hiểm (phải có kết quả cụ thể) để chắc chắn mình không phải đang chỉ bận rộn mà không thực sự tiến bộ.
- Trục chất lượng: thực hiện ít nhất ba phiên làm việc chuyên sâu mỗi tuần, từ 60 – 90 phút, hoàn thành một sản phẩm có chiều sâu (bài viết, tài liệu khoá học, bài thuyết trình chiến lược). Chắc chắc sản phẩm làm ra phải chất lượng, ấn tượng, khác biệt.
Phản tư mỗi tuần: Dành một ngày trong tuần để phản tư:
- Điều gì cần duy trì (hoạt động 20% tạo ra 80% giá trị), ghi chép kết quả cụ thể ví dụ như viết blog mỗi ngày, duy trì xây dựng thương hiệu cá nhân, học vẽ, học thiết kế và thương hiệu, tối ưu quy trình kinh doanh của bạn
- Điều cần loại bỏ/ giảm thiểu (tốn thời gian, không tạo ra giá trị), lập danh sách những việc sẽ ngừng làm trong tuần tới: ngưng rửa bát, dọn dẹp, cửa hàng, mua sắm, đi chợ, … là những công việc mình thấy tốn thời gian nhất
- Điều cần đầu tư thêm: cần dành thêm 2-3 giờ tập trung để tạo ra bước tiến đáng kể: viết 2-3 giờ cho blog, làm nghiên cứu, nghiên cứu sâu về kỹ năng lõi
- Tự động hoá công việc hàng ngày: tự động viết email gửi khách hàng, tự động quản lý nhân viện cho doanh nghiệp của bạn
Dành những khung giờ cố định cho công việc cốt lõi (với mình là nghiên cứu, tối ưu quy trình và xây dựng thương hiệu E,dep và công việc giảng dạy), thời gian còn lại sắp xếp xung quanh (chuẩn bị cửa hàng, kiểm tra lịch nhân viên, lên trường làm các công việc hành chính, và cả tập gym)
Thiết kế ngày làm việc theo nhịp sinh học chứ không phải thời gian biểu theo hiệu suất của bạn. Ví dụ:
- Giờ tập trung tối ưu của mình là vào buổi sáng, sau khi ngủ dậy tốt nhất là dành thời gian để làm công việc nghiên cứu, viết blog
- Chiều năng lượng giảm: làm các công việc hành chính giấy tờ, giúp đỡ mọi người hoàn thiện công việc, trả lời email …
- Giữa chiều và tối cần giải toả thì có thể tập thể dục
- Thời gian buổi tối : xử lý các công việc trong cửa hàng
- Sau khi kết thúc công việc dành cho các sở thích cá nhân như vẽ, đọc sách
Bạn cũng có thể sắp xếp thời gian theo mô hình COR
- Core Expert Work: những kỹ năng giúp bạn tạo ra thu nhập cần phải trau dồi
- Operational Work: vận hành cửa hàng, sổ sách giấy tờ, thuế và các công việc hành chính khác
- Recovery Time: tập gym, đọc sách, vẽ, tập đàn… bất cứ công việc gì bạn thích
Ngoài ra chương 1 còn gợi ý một số cách làm việc hiệu quả mà có gợi ý trong The Present Writer hoặc Feel Good Productivity: time blocking và pomodoro, no-meeting time) bạn có thể tìm hiểu kỹ.
Với no meeting time, đây là cách thiết lập khung thời gian bảo vệ để bạn làm việc hiệu quả với 3-5 buổi cố định mỗi tuần không hợp, ưu tiên khung làm việc sâu. Thiết kế công cụ tự động để tối ưu hoá hiệu suất qua hệ thống tự đặt lịch cụ thể
Chấp nhận việc có những biên độ dao động thăng trầm trong vài tháng đầu, thậm chí cả năm đầu tiên khi xây dựng nền tảng làm việc mới. Quan trọng là đảm bảo lịch trình cho các phiên làm việc sâu và mục tiêu cốt lõi không bị ảnh hưởng
Ưu tiên tuyệt đối giờ vàng
Chuẩn hoá để tiết kiệm thời gian: xây dựng tài liệu, quy trình tiêu chuẩn, giảm thiểu thời gian xử lý công việc lặt vặt
Chương 2: Phát triển năng lực cho solo expert
Trong chương này sẽ nói về các cách quản lỹ bản thiên về cảm xúc và xây dựng bản đồ kỹ năng cho bản thân để đi được đường dài
Trả lời câu hỏi: Điều gì năng cản bản thân không thể đi đường dài? kiệt quệ về thời gian, thiếu tiền, thiếu bệ phóng, sức khoẻ giảm sút và bản thân phải làm nhiều việc quá, thậm chí quá nhiều thời gian cho operational work mà không có nhiều thời gian cho hoạt động cốt lõi.
5 câu hỏi định vị cảm xúc của bản thân:
- Hiện tại mức độ căng thẳng và mệt mỏi của bạn là bao nhiêu?
- Lần gần nhất bạn cảm thấy hứng thú và đầy năng lượng với công việc là khi nào?
- Bao nhiêu phần trăm công việc mỗi ngày của bạn do bạn chủ động quyết định?
- Có cảm xúc hoặc vấn đề nào bạn đang cố tình né tránh hay trì hoãn xử lý?
- Nếu có trọn vẹn 3 ngày nghỉ và hoàn toàn tách mình khỏi công việc, bạn sẽ làm gì?
Mục tiêu solo expert: duy trì hiệu suất, tự điều chỉnh cảm xúc, động lực, cách mình đối diện với biến cố và chủ động thay đổi cách bản thân nhìn nhận về một tình huống trước khi phản ứng với nó.
Kỹ thuật tái đánh giá nhận thức giúp khôi phục quyền chủ động, chuyển từ “đe doạ” sang “thử thách” & duy trì động lực bền bỉ. Sử dụng mô hình 3R (Recognize), Reframe & Respond
- Recognise (Nhận diện): Mình đang cảm thấy điều gì?
- Reframe (Diễn giải lại): Bất kỳ câu chuyện nào khác cũng có thể đúng với tình huống này? nếu người khách ở vị trí của mình, họ sẽ nhìn nhận sự việc ra sao? góc nhìn nào giúp mình học được điều gì từ đây?
- Respond (Phản hồi): điều chỉnh cảm xúc, phản hồi như thế nào?
Năng lực kháng nghịch
Thiên nga đen là những sự kiện hiếm gặp, khó đoán nhưng tác động khổng lồ và lâu dài mà bạn phải đối phó và nó cũng thể hiện năng lực kháng nghịch của bạn.
3 mức độ kháng nghịch
- Mỏng manh: dễ tan vỡ khi gặp biến động
- Vững vàng: đứng vững nhưng không tốt hơn
- Mạnh mẽ và linh hoạt: Càng va chạm, càng rèn luyện, càng mạnh lên > trạng thái cần hướng đến > Chuẩn bị một hệ thống đủ linh hoạt để biến động trở thành chất xúc tác để phát triển và để đạt được mức thứ 3, cần tăng thêm giá trị, cải thiện trải nghiệm để giữ lợi nhuận và nâng vị thế lâu dài.
Một số bài học quan trọng từ các ví dụ mà tác giả đã nêu ra:
- Tập trung vào năng lực cốt lõi có nhu cầu cao của xã hội
- Xây dựng thương hiệu cá nhân là tối quan trọng cho solo expert, có thể sử dụng MXH (linkedin, facebook)
- Đa dạng hoá nguồn thu nhập, chuẩn bị kịch bản dự phòng (thu nhập từ đa nền tảng, xây dựng lại mô hình kinh doanh khi cần)
3 nguyên tác giúp phát triển khả năng kháng nghịch
- Nguyên tắc 1: Phân tán rủi ro bằng lựa chọn: sử dụng xác thử nghiệm nhỏ liên tục, kiểm tra phản ứng của thị trường và khách hàng, đa dạng hoá sản phẩm và dịch vụ (luôn duy trì ít nhất 2-3 sản phẩm/ dịch vụ với nhóm khách hàng khác nhau)
- Nguyên tắc 2: Đơn giản để hành động nhanh: sử dụng phương pháp dự đoán đơn giản (thử nghiệm nhanh với 1 số ít khách hàng), giới hạn lượng thông tin tiêu thụ (tránh bị quá tải thông tin, mất khả năng đưa ra quyết định sáng suốt)
- Nguyên tắc 3: Xây dựng sức mạnh dài hạn: duy trì chiến lược lâu dài, xây dựng một hệ thống kinh doanh và thương hiệu cá nhân có khả năng tận dụng
Tránh:
- Các rủi ro không thể đảo ngược: không đầu tư toàn bộ nguồn lực vào một dự án duy nhất (ok khi vừa dạy vừa làm E.dep, xây dựng đội ngũ thiết kế riêng từ CLB), có phương án dự phòng và các bước đi đảo ngược được
- Đầu tư vào thương hiệu cá nhân và tài sản dài hạn: tạo ra nội dung có giá trị cao, thu hút khách hàng, tận dụng các biến động bất ngờ của thị trường để tăng trưởng (blog, mô hình trực tuyến)
Xây dựng bản đồ kỹ năng nhằm đánh giá mực độ đầu tư của tôi vào các kỹ năng đã hợp lý chưa, làm sao để tối ưu lộ trình phát triển.
Thước đo LEV (Leverage – expandability – vitality) để xác định:
- Vị trí của bạn trên hành trình solo expert (khởi đầu)
- Kỹ năng nào cần ưu tiên tiếp theo (thiết kế video, quản trị mô hình kinh doanh F&B, social media xây dựng thương hiệu cá nhân)
Để đánh giá bạn hãy liệt kê các kỹ năng theo các tiêu chí 1-5 (Tác động thấp – tác động cao)
Mô hình bản đồ 4 tầng kỹ năng
- Sống sót: kỹ năng ở mức tối thiểu để tồn tại, có việc làm và đạt thu nhập cơ bản
- Ổn định: Kỹ năng giúp tạo dòng thu nhập đều đặn và đáng tin cậy, không còn cảnh tháng cao tháng hụt: tổ chức, quản lý khách hàng
- Lập gói dịch vụ hàng tháng/ quý cho khách hàng: Gói ăn theo tuần/tháng, làm template bán hàng/ thiết kế, xây dựng quy trình mẫu
- Chuyển hoá: kỹ năng biến chuyên môn thành tài sản, đây là kỹ năng xây dựng hệ thống tự vận hành, hướng đến mục tiêu phát triển dài hạn như bán khoá học/ebook, tự động hoá quy trình hướng tới phát triển bền vững
Là một solo expert, bạn cần lập hệ thống tự động như: kênh marketing tự động: email marketing, thê cộng tác viên thực hiện dự án, xây dựng cộng đồng có trả phí, có hệ thống video, tài nguyên, sự kiện định kỳ, tự động gia hạn, còn bản thân thì tập trung sáng tạo và mở rộng thương hiệu
Những kỹ năng tích luỹ phải bổ trợ và nâng đỡ nhau. Tránh tập trung quá nhiều vào một kỹ năng, đảm bảo duy trì và xây dựng 2-3 kỹ năng bổ trợ quan trọng, lại càng tránh lan man quá nhiều kỹ năng. Khi kỹ năng cốt lõi không còn nhiều giá trị, đánh giá nhanh và xác định kỹ năng chuyển tiếp ngay lập tức, thử nghiệm và kiểm chứng. Và quan trong là phải thường xuyên cập nhập bản đồ kỹ năng và có hành động cụ thể
Chương 3: Xây dựng tài sản và tự do tài chính cho solo expert
Đây là chương chạm đúng tâm lý của những người làm việc tự do, solo expert, khi không có nguồn thu nhập cố định thì quản lý tài chính cá nhân sẽ là một vấn đề khá mệt mỏi, tháng thiếu tháng hụt, tháng thì lại rất nhiều tiền. Chương 3 sẽ gợi ý một số cách quản lý tài chính, tạo ra dòng tiền và những vấn đề solo expert cần phải giải quyết khi lựa chọn con đường làm việc độc lập.
Với chương 3, bạn sẽ cần ghi nhớ những điều này: Những điều cần tránh, nhận dự án giá rẻ và trì hoãn nâng giá sẽ, hạn chế nói nhiều đến tiền, đặc biệt khách hàng của solo expert thường xuyên làm việc với người quen, nên việc nói đến tiền thường là những điều rất tế nhị.
Cách chuyển hoá những kỹ năng thành tài chính, kỹ năng là một loại hàng hoá và thời gian và tiến thức của bạn sẽ là dòng tiền của bạn. Chú ý một việc là thay vì nhận các dự án rẻ hãy tập trung vào tăng cường giá trị bản thân và kỹ năng chuyên môn tốt, càng trao đi giá trị chất lượng, tiền sẽ quay trở lại với bạn càng dồi dào và ổn định.
Một số cách chuyển hoá kỹ năng thành tiền bạn có thể tham khảo như viết ebook, viết sách, làm khoá học trực tuyến, các gói phát triển kỹ năng. Ví dụ như thay đổi bản thân trong 6 tuần, hay làm các template cho chuyên môn của bản, tư vấn 1:1, hoặc đơn giản một kênh youtube về chuyên môn của bản thân.
Quy tắc “Bốn chiếc lọ” sẽ giúp bạn quản lý tài chính bằng cách phân bổ khoản tiền một cách thông minh hơn, hiểu rõ dòng tiền của mình minh bạch và bền vững.
Quy tắc 4 chiếc lọ
- Lọ 1: 40-60% chi phí thiết yếu cho sinh hoạt và vận hành công việc: nhà cửa, ăn uống, điện nước…
- Lọ 2: 10-20% đầu tư phát triển dành cho việc học, mua sách, tham gia khoá học
- Lọ 3: 10-20% cho quỹ dự phòng an toàn
- Lọ 3: 5-10% cho tự do và tận hưởng
Mình khá là thích cách tác giả chuyển từ xây dựng năng lực kiếm tiền sang xây dựng hệ thống giữ và nhân tiền thông qua phân chia 4 tư duy từ sinh tổn đến tự do. Thấm thía câu “ Hầu hết các solo expert không rời bỏ ước mơ vì thiếu tài năng mà vì thiếu tài chính để tiếp tục sống và làm việc theo cách họ mong muốn”.
Bạn cũng sẽ cần phá vỡ tư duy sinh tồn và xây dựng tư duy tự do
- Tư duy sinh tồn “Sống ngày nào hay ngày đấy”
- Tư duy tự do “Xây móng vững, bước đường xa” và để làm sao từ tư duy sinh tồn đến tự do sẽ là một chặng đường dài.
“Vùng xám” là một vùng mong manh ở giữa, đã qua sinh tồn nhưng chưa đủ tự do, vẫn làm việc như một chiếc máy trên dây chuyền và những việc mong muốn làm vẫn ở mãi trong “danh sách để làm sau”
“Ba lá phổi tài chính” là bí kíp để sống bền vững cho bất kỳ một solo expert nào
- Quỹ sinh tồn (5-10% thu nhập – 15-20% thu nhập hàng tháng”
- Dòng tiền vận hành cần phải ổn định với nhiều chi phí phải trả. Cách để có dòng tiền vận hành ổn định là xây dựng sản phẩm/ dịch vụ định kỳ (gói tư vấn tháng, khai vấn dài hạn, gói thành viên trực tuyến), hợp đồng dịch vụ với khách hàng cốt lõi, đa dạng hoá nguồn thu nhập với các sản phẩm số, hội thảo, hợp tác liên kết
- Quỹ tăng trưởng là lá phổi tài chính để giúp bạn thở sâu, thở mạnh, cho bạn sự tự do sáng tạo, tự do chọn khách hàng, tự do chọn nghỉ ngơi khi cần. Đó là các tài sản sáng tạo thu nhập thụ động (ebook, khoá học trực tuyến, mẫu thiết kế sẵn), đầu tư tài chính (các quỹ chỉ số, cổ phiếu, trái phiếu, bất động sản), đầu tư chiến lược (các dự án góp vốn hoặc hợp tác kinh doanh)
Nền tảng pháp lý cũng là một điều rất quan trọng để làm việc độc lập, bạn không thể bỏ qua dù là một cái rất đau đầu và chán ngán mỗi khi nhắc đến. Trước mắt là tìm hiểu đăng ký kinh doanh, thuế, chọn mua gói bảo hiểm cho bản thân, các hợp đồng bản quyền….
Và chọn thời điểm để bước sang con đường làm việc độc lập cũng rất quan trọng, như khi năm 2020, mình chuyển từ làm việc toàn thời gian sang làm việc độc lập, vừa lúc dịch COVID -19 xảy ra. Dù thời điểm đó mình cũng đã đảm bảo được thu nhập nhưng cũng không tránh khỏi tâm lý, vì vậy, thời điểm đủ chín là thời điểm khi bạn đã có thể thu nhập ổn định đều đặn để bạn có thể trang trải 60 – 70% chi phí sinh hoạt, nguồn khách hàng không phụ thuộc hoàn toàn vào 1-2 cá nhân và quỹ dự phòng đảm bảo tối thiểu 3-6 tháng để không phải nhận dự án nhiều, không chọn lọc với giá rẻ và bình tĩnh, kiên trì, kiên nhẫn.
Cuối cùng điều mình muốn lưu lại trong cuốn sách này là, bạn sẽ không thể trở thành một solo expert thành công nếu bạn không giỏi, xác định kỹ năng lõi của bản thân, không ngừng phát triển và trau dồi để bạn trở thành top đầu và phải giỏi hơn 80% những người đang làm cùng ngành với bạn. Và hãy bắt đầu nhỏ, làm từ từ, chậm rãi không nóng vội, đặt một chân vào trước rồi từ từ tiến từng bước, xây dựng cho mình một nền tảng, một hệ thống vững chắc. Quá trình này sẽ tính bằng hàng năm trời nên hãy thật kiên trì, kiên định đi theo con đường mình đã chọn.
Kỹ năng lõi của mình là thiết kế đồ hoạ, mình muốn phát triển thiết kế thương hiệu lên một tầm cao mới. Ngoài ra còn kỹ năng sáng tạo nội dung xây dựng thương hiệu, phát triển nền tảng mạng xã hội.